Xây Dựng Đoàn

Chung quy là ý thức tự khẳng định, góp sức với đời để lại một dấu ấn, dù nhỏ nh­ung đặc sắc, không bằng lòng dễ dãi với kiểu sống mờ nhạt, vô th­uởng vô phạt, có trên đời cũng nhu­ không.

? Trong chiến tranh bản lĩnh thanh niên bắt nguồn từ lòng yêu n­ớc và chí căm thù giặc. Trong xây dựng kinh tế bản lĩnh thanh niên bắt nguồn từ đâu?

- Trong xây dựng hoà bình, bản lĩnh thanh niên phải thể hiện tr­ớc hết ở ý thức biết nhục sâu sắc tr­ớc cảnh nghèo nàn, lạc hậu của quê hửụng, từ đó quyết tâm làm chủ nghề nghiệp, ra sức nắm lấy khoa học, kỹ thuật, vu­ơn lên những đỉnh cao của trí tuệ để xây dựng cho bản thân mình một cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đồng thời qua đó góp phần xây dựng đất n­uớc tiến lên giàu mạnh. ở thời đại văn minh trí tuệ đi đôi với toàn cầu hoá này, muốn có đ­ợc một vị thế xứng đáng trong cộng đồng nhân loại phải có ý thức cạnh tranh quyết liệt và không để mình bị nhận chìm trong cuộc cạnh tranh này. Cho nên phải có những công dân biết kinh doanh giỏi, lao động tinh thông và có một đội ngũ khoa học kỹ thuật tài năng. Thanh niên có bản lĩnh phải biết tuỳ theo khả năng của mình v­uơn lên lập nghiệp xuất sắc theo một trong các hu­ớng đó. Chủ nghĩa trung bình, cái gì cũng tạm đu­ợc, cứ tà tà đi theo mọi ngu­ời - không thể tiêu biểu cho lớp thanh niên thời nay. Ng­ửụứi Nhật và ng­ửụứi Đức ở tuổi tôi kể lại những hồi mới chấm dứt chiến tranh, hai nu­ớc ấy thua trận, lớp thanh niên nhu­ họ thời kỳ đó cảm thấy rất nhục, do đó họ nung nấu ý chí rửa nhục, và từ đó đã dấy lên phong trào thanh niên đứng lên xây dựng lại đất n­uớc thành cu­ờng quốc kinh tế. Chính nhờ vậy mà Nhật và Đức mới đu­ợc nhu­ ngày nay. Đó cũng là các bản lĩnh cần có của thanh niên ta hiện nay.

? Nhiều ng­ời thuộc các thế hệ tr­ớc th­ờng chê rằng thanh niên ngày nay chạy theo vật chất, sống thiếu lý t­ởng, không có bản lĩnh. Điều ấy có đúng không?

- Qủa có một số nhử­ vậy, nhu­ng rất may, họ không phải là tiêu biểu. Bất cứ xã hội nào, bất cứ thời nào cũng có những ng­ửụứi  muốn hửụỷng thụ ích kỷ, chạy theo vật chất một cách mù quáng. Không có gì đáng ngạc nhiên nếu ở ta có một số ng­ửụứi  (không phải chỉ thanh niên) coi vật chất và cá nhân quan trọng trên hết. Phần nào đó cũng là phản ứng tự nhiên đối với xu h­uớng thời chiến tru­ớc đây do hoàn cảnh bắt buộc luôn luôn phải nêu cao tinh thần tập thể để tồn tại. Tôi nghĩ nhu­ thế cũng hợp quy luật thôi. Không nên vì vậy mà chê trách tranh niên bây giờ kém phẩm chất hơn thời tru­ớc. Một giai đoạn dài mấy chục năm mọi ng­ửụứi  phải tập trung cho mục tiêu cao nhất là chiến thắng, tạm gác lại tất cả những gì  riêng ­ của cá nhân, rồi dần dần cách nghĩ ấy, cộng thêm t­u­ tuởng cực đoan, máy móc, làm cho con ngu­ời sống không thật. Sau đó, chuyện qua thời bình, xu hu­ớng khó tránh là nhảy sang cực đoan khác, tôn thờ vật chất và cá nhân quá đáng mà hiện tu­ợng này, rất đáng tiếc, lại diễn ra tru­ớc hết và trầm trọng nhất ở một số không ít những ngửụứi  nay đã trở thành cha chú, thế thì làm sao khỏi ảnh h­ửụỷng đến thanh niên. Do đó theo tôi nghĩ, nên bình tĩnh xem xét lại cơ chế quản lý xã hội của ta, có gì chử­a thuận, chử­a thích hợp cần sửa đổi. Đáng trách không phải là thanh niên, mà là cái cơ chế không thuận, đã dần dần hình thành trong xã hội một thang giá trị sai lệch, khiến cho cái đáng trọng bị ruồng bỏ, cái không đáng trọng lại lên ngôi (tôi không nói lý thuyết mà chỉ nói thực tế). Đáng trách là những ng­ửụứi ở vai cha chú của thanh niên nhu­ng không guơng mẫu, lại cố tình bảo vệ một cơ chế giá trị hoàn toàn không phù hợp yêu cầu tiến lên của xã hội. 

Mặt khác cũng cần có cái nhìn rộng l­uợng, không nên khắt khe, hẹp hòi, vì thanh niên có những nhu cầu riêng của tuổi trẻ. Thời chúng tôi còn trẻ, không đ­uợc đi đây đi đó, ít liên hệ với bên ngoài, còn bây giờ quan hệ quốc tế rộng mở, thanh niên có nhiều tiếp xúc với bạn bè các nu­ớc, họ phải sống thoải mái chứ không thể gò bó nhu­ các thế hệ tru­ớc. Họ phải sống thật, dù cái thật ấy cần có giới hạn. Họ phải quan tâm đến đời sống vật chất, họ phải thấy rõ hơn chúng tôi là "nghèo" dễ đi đôi với "hèn", họ phải có gan, có chí muốn làm giàu, muốn giỏi muốn nổi tiếng, họ phải "chịu chơi", phải mạo hiểm, chứ không'thể rụt rè, phải lạnh lợi chứ không thể hiền lành đến mức khù khờ để cho thiên hạ lợi dụng. Ranh giới phải trái ở đây không phải lúc nào cũng rõ ràng, cho nên quá đi một chút về phía này hay phía kia cũng là thu­ờng tình, có gì mà lo. Còn nếu có một bộ phận nhỏ hu­ hỏng thì cũng coi nhu­ cái giá phải trả, vì có bao giờ sản xuất mà không có phế phạm, chỉ có vấn đề là phải hạn chế phế phẩm, và hơn nữa biết sử dụng phế phẩm vào việc thích hợp.

? Cần nhìn thẳng vào các vấn đề của thanh niên, vậy đó là những vấn đề gì?

- Trả lời câu hỏi này cho trúng, thật không đơn giản. Không đi vào chi tiết, tôi thử nêu lên vài vấn đề mà tôi cho là về mặt xã hội cần suy nghĩ nhất, đó là những nguyện vọng tha thiết mà cũng là quyền lợi chính đáng nhất của thanh niên: học tập và làm việc, để cống hiến và h­ửụỷng thụ, sống một cuộc sống phong phú để có thể sống hết mình, một cuộc sống cân đối hài hoà giữa nghĩa vụ và quyền lợi, giữa vật chất và tinh thần, giữa cá nhân và xã hội, giữa truyền thống và hiện đại, v.v. Nói thế để thấy hai yêu cầu cấp bách của xã hội; phát triển giáo dục, để cho mọi thanh niên đều có điều kiện học tập tốt, đầy đủ, thuờng xuyên, đồng thời phát triển kinh tế để mỗi thanh niên có việc làm thích hợp với khả năng và sở thích của mình. Thất học và thất nghiệp là hai mối lo lớn nhất của thanh niên. Giải quyết đu­ợc hai vấn đề đó thì mới giải phóng đ­uợc khả năng to lớn của thanh niên và có điều kiện giải quyết các vấn đề khác mà ở đây tôi không có điều kiện bàn chi tiết.

? Thanh niên VN còn yếu hoặc thiếu những đức tính gì để bước vào thời đại mới, vào kinh tế tri thức?

- Thanh niên Việt Nam có rất nhiều ưu điểm nh­u : thông minh, cần cù, chịu khó, ham học, tiếp thu cái mới nhanh, v.v... Những đức tính ấy là cơ sở rất thuận lợi để xây dựng đất n­ớc. Song ngay cả về những đức tính ấy cũng phải thấy rằng thanh niên nhiều n­uớc khác đâu có chịu nh­uờng b­uớc ta, họ còn có ­u thế là có hoàn cảnh thuận lợi để phát huy các ­u điểm ấy. Hơn nữa, về từng ­u điểm ta đều có mặt hạn chế: ví nh­ thông minh nh­ung ít kiên trì; ham học nh­ung mục đích học không đúng hoặc không rõ ràng; cần cù nhu­ng kém kỷ luật, chỉ thích làm việc tự do thoải mái, một mình một chiếu, không thích hợp tác, không quen làm việc có tổ chức, có đồng đội v. v... Khi bu­ớc vào thời đại mới, trong đó cạnh tranh là điều kiện sinh tồn theo nghĩa đầy đủ của từ này, quan trọng nhất là phải thấy những nh­uợc điểm đó của thanh niên ta. Bao trùm lên trên hết, nhu­ tôi đã có dịp nói đến nhiều lần, là đầu óc sáng tạo, trí t­uởng t­uợng phóng khoáng, đi đôi với tính nhẫn nại kiên trì theo đuổi đến cùng một mục đích, một sự nghiệp. Muốn vậy phải có ­ớc mơ, hoài bão và say mê.

? Bản lĩnh, khát vọng của thanh niên hiện nay có trùng với bản lĩnh, khát vọng người Việt Nam nói chung không?

- Theo tôi, gần nhu­ là một, vì thanh niên là tầng lớp đông đảo nhất, năng động nhất, là tầng lớp hội tụ tất cả khả năng, tài trí của dân tộc, và cũng mang trong mình những ­uớc vọng sâu xa thầm kín nhất của dân tộc - một dân tộc tuy đã có hàng nghìn năm lịch sử nhu­ng vẫn còn rất trẻ trong thế giới và thời đại này, và đang cần huy động tất cả sức lực của tuổi thanh xuân để vu­ơn lên giành một chỗ đứng xứng đáng trong cộng đồng nhân loại. Kết thúc tôi muốn nhắn nhủ với thanh niên điều này: gần đây hai tổng thống rất thông minh của hai đại cu­ờng quốc khi đến Việt Nam đều đã đến thăm Văn Miếu. Họ muốn nói gì với chúng ta? Mong rằng cái tinh thần Văn Miếu ấy sẽ động viên thế hệ thanh niên ngày nay vững bu­ớc tiến vào thế kỷ trí tuệ để biến những khát vọng ngàn đời của dân Việt thành hiện thực.